I- GİRİŞ :
Bilindiği gibi, Türkiye’de yabancı uyruklu işçi çalıştırılması ile ilgili düzenleme, 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzni Hakkında Kanun ve bu Kanuna göre çıkarılan Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği’nde, ayrıntılı olarak açıklanmış bulunmaktadır. Kanun ve yönetmelikle belirlenmiş esaslara göre, yabancıların Türkiye’de hizmet akdi ile bağımlı veya kendi nam ve hesabına bağımsız çalışmaya başlamadan önce izin almaları gerekir. Ülke menfaatlerinin gerekli kıldığı hallerde veya mücbir nedenlere bağlı olarak, çalışmaya başlamadan önce ilgili makama bilgi vermek koşuluyla, çalışma süresi bir ayı geçmemek ve Bakanlık onayı alınmak suretiyle çalışma izni işe başladıktan sonra da verilebilir.
Yabancıların Ülkemizde çalışabilmeleri için “Çalışma İzin Belgesi”ni almak zorunda oldukları ve bu belgenin alınması ile ilgili yasal prosedürün neler olduğu ve müracaat şeklinin nasıl yapılması gerektiği, bu makalenin konusu olacaktır.
II- ÇALIŞMA İZİN BELGESİNİN ALINMASI:
A) 4817 Sayılı Kanuna Göre Çalışma İzin Belgesi Çeşitleri:
Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe, yabancıların Türkiye’de bağımlı veya bağımsız çalışmaya başlamadan önce izin almaları gerekmektedir.
Yabancı uyruklulara çalışma izinleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından verilmekte, ancak, Başbakanlık, Milli Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı ve Yüksek Öğretim Kurulunca da Bakanlığa bilgi verilmek koşuluyla ilgili kanunlarda belirtilen işlerde çalışacak kişilere çalışma izni verilebilmektedir.
Kanuna göre bağımlı çalışanlara ve bağımsız çalışanlara olmak üzere iki tür çalışma izni mevcuttur. Bağımlı çalışanlar için öngörülen çalışma izni ise süreli ve süresiz olmak üzere iki şekilde verilebilmektedir.
Süreli çalışma izni: 4817 sayılı Kanunun uyarıncaTürkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe süreli çalışma izni iş piyasasındaki durum, çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür değişiklikleri dikkate alınarak, yabancının ikamet izninin süresi ile hizmet akdinin veya işin süresine göre, belirli bir işyeri veya işletmede ve belirli bir meslekte çalışmak üzere en çok bir yıl geçerli olmak üzere verilir.
Bir yıllık kanuni çalışma süresinden sonra, aynı işyeri veya işletme ve aynı meslekte çalışmak üzere çalışma izninin süresi üç yıla kadar uzatılabilir.
Çalışma izin belgesi, belgede yazılı işyeri ve adres için geçerlidir. Yabancının, işyerinin ticaret siciline kayıtlı diğer bir şubesinde çalışabilmesi ancak Bakanlıkça kabul edilirse mümkündür.
İşyerinin ticaret unvanının değişmesi veya işyerinin başka bir adrese nakli halinde durumun resmi makamlardan alınmış belgelerle kanıtlanması koşuluyla çalışma izninde gerekli değişiklik yapılır.
Bir yıllık kanuni çalışma süresinden sonra, aynı işyeri veya işletme ve aynı meslekte çalışmak üzere çalışma izninin süresi üç yıla kadar, üç yıllık kanuni çalışma süresinin sonunda, aynı meslekte ve dilediği işverenin yanında çalışmak üzere, çalışma izninin süresi altı yıla kadar uzatılabilmektedir.
Süresiz çalışma izni: Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe Türkiye’de en az sekiz yıl kanuni ve kesintisiz ikamet eden veya toplam altı yıllık kanuni çalışması olan yabancılara, iş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler dikkate alınmaksızın ve belirli bir işletme, meslek, mülki veya coğrafi alanla sınırlandırılmaksızın süresiz çalışma izni verilebilir.
Bağımsız çalışma izni: Bağımsız çalışma izni; yabancıların, Türkiye’de en az beş yıl kanuni ve kesintisiz olarak ikamet etmiş olmaları, çalışmalarının, ekonomik kalkınma açısından katma değer yaratması ve istihdam üzerinde olumlu etki yapacak olması koşuluyla verilebilir.
III- ÇALIŞMA İZİN BAŞVURU YERİ VE ÇALIŞMA İZNİNİN UZATILMASI:
Kanun kapsamında Bakanlığa yapılacak başvuruların internet üzerinden elektronik ortamda www.csgb.gov.tr adresinden online olarak yapılması ve istenilen evrakların da kağıt ortamında imzalanarak Yönetmelik ekinde belirlenen diğer belgelerle birlikte başvuruyu takip eden altı işgünü içerisinde şahsen veya posta ile Bakanlığa ulaştırılması gerekmektedir.
Başvuru yurtdışından yapılacaksa, başvuru çalışma izni alacak kişi tarafından uyruğunda bulunduğu veya daimi ikamet ettiği ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti temsilciliklerine yapılır. Temsilcilikler, çalışma izin talebine ilişkin olabilecek değerlendirmeleri ile birlikte bu başvuruları doğrudan Bakanlığa iletirler. Türkiye Cumhuriyeti temsilcilikleri ve Bakanlık, yurt dışından yapılacak çalışma izni başvuruları ile ilgili işlemleri elektronik ortamda yürütür. Başvuru sırasında istenilen belgeler, yabancının temsilciliğe başvuru tarihinde veya takip eden en geç 10 işgünü içerisinde işverenince Bakanlığa intikal ettirilir.
Yurt içinden başvuru ise, sadece en az altı ay süreli ikamet tezkeresi almış ve bu süre sona ermemiş olan yabancılar veya bunların işverenleri tarafından ve doğrudan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yapılır.
Yurt içinden yapılan çalışma izin başvurularında çalışma izni verilmesi halinde izin belgesinin tebliğ tarihinden itibaren en geç 30 gün içinde çalışma meşruhatlı ikamet tezkeresi almak için emniyet makamlarına başvuruda bulunulması zorunludur. Aksi halde çalışma izni geçerlilik kazanmaz.
A) Çalışma İzninden Muaf Olanlar:
Özel kanunlarda belirlenen hükümler saklı kalmak ve yabancı ile işverenin diğer kanunlardan doğan yükümlülüklerini yerine getirmeleri kaydıyla çalışma izin belgesinden muaf olanlardan bazıları şunlardır:
1) Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerle çalışma izninden muaf tutulanların,
2) Daimi ikametgâhları yurt dışında olup bilimsel, kültürel ve sanatsal faaliyetler amacıyla bir aydan az, sportif faaliyetler amacıyla dört aydan az süre ile geçici olarak Türkiye’ye gelecek yabancıların,
3) Türkiye’ye ithal edilen makine ve teçhizatın montajı, bakım ve onarımı, kullanımına ilişkin eğitiminin verilmesi veya teçhizatı teslim almak veya Türkiye’de arızalanan araçların tamiri amacıyla; Türkiye’ye giriş tarihinden itibaren üç ayı geçmemek ve bu durumu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlamak koşuluyla gelenlerin,
4) Türkiye’den ihraç edilen ya da Türkiye’ye ithal edilen mal ve hizmetlerin kullanılmasına ilişkin eğitim amacıyla Türkiye’ye giriş tarihinden itibaren üç ayı geçmemek ve bu durumu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlamak koşuluyla Türkiye’de bulunanların,
5) Belgeli turizm işletmelerinin sınırları dışında faaliyette bulunacak fuar ve sirklerde gösteri ve benzeri görevli olarak Türkiye’ye giriş tarihinden itibaren altı ayı geçmemek ve bu durumu ibraz edeceği belgeler ile kanıtlamak koşuluyla bulunanların,
6) Görev süresi sekiz ayı geçmemek kaydıyla Türkiye’ye gelen tur operatörü temsilcisi yabancıların,
7) Türkiye Avrupa Birliği Mali İşbirliği Programları kapsamında yürütülen projelerde görevlendirilen yabancı uzmanların, görevleri süresince, çalışma izni almalarına gerek bulunmamaktadır.
B) İstisnalar:
1- Bir Türk vatandaşı ile evli olan ve eşiyle Türkiye’de evlilik birliği içinde yaşayan veya
evlilik birliği en az üç yıl sürdükten sonra sona ermiş olmakla birlikte Türkiye’de yerleşmiş olan yabancılar ile bunların Türk vatandaşı eşinden olan çocuklarına,
2- Bir Türk vatandaşı ile olan evlilik birliği en az üç yıl sürdükten sonra sona ermiş
olmakla birlikte, Türkiye’de kanuni olarak bulunmaları kaydıyla, Türkiye’de yerleşmiş olan yabancılara, Türkiye’de yerleşmiş olan yabancıların Türk vatandaşı eşinden olan çocuklarına,
3- Kanunla yetki verilen bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarınca sözleşme veya
ihale usulleriyle mal ve hizmet alımı, bir işin yaptırılması veya bir tesisin işletilmesi işlerinde çalıştırılacak kilit personel niteliğindeki yabancılara,
4817 sayılı Kanunda öngörülen sürelere tâbi olmaksızın çalışma izni verilebilmektedir.
C) Çalışma İzin Belgesi Talebi :
Türkiye dışında ikamet eden yabancılar, çalışma izni başvurularını bulundukları ülkelerdeki Türkiye Cumhuriyeti temsilciliklerine, yurt içinde doğrudan Bakanlığa yapılabilir.
Temsilcilikler bu başvuruları doğrudan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına iletir. Bakanlık ilgili mercilerin görüşlerini alarak başvuruları değerlendirir; durumu uygun görülen yabancılara çalışma izni verir. Bu izin, çalışma vizesi ve ikamet izninin alınması halinde geçerlilik kazanır.
Yurt içinden, sadece en az altı ay süreli ikamet tezkeresi almış ve bu süresi sona ermemiş olan yabancılar veya bunların işverenleri, başvurularını doğrudan Bakanlığa yapabilirler.
Türkiye’de öğrenim amacıyla verilen ikamet izinleri hariç, herhangi bir sebebe istinaden en az altı ay süreli ikamet izni almış olup da bu izin süresi içerisinde çalışma izni verilmiş yabancılardan, Türkiye’nin dış temsilcilikleri kanalı ile çalışma vizesi alması koşulu aranmaz.
Turistik vize ya da çalışma amacı dışındaki vizelerle veya iki ülke arasındaki vize muafiyeti programı ve diğer vize kolaylıklarından yararlanarak Türkiye’ye gelmiş olan ve ikamet tezkeresi olmayan yabancıların, çalışma izni için yurt içinden başvuruları alınmaz.
Çalışma izin belgesini alan yabancıların, bu belgeyi aldıkları tarihten itibaren en geç doksan gün içinde ülkeye giriş vizesi talebinde bulunmaları, ülkeye giriş yaptıkları tarihten itibaren en geç otuz gün içinde emniyet makamlarına ikamet tezkeresi almak için başvurmaları zorunlu ve gereklidir.
Yurt içinden yapılan çalışma izin başvurularında çalışma izni verilmesi halinde izin belgesinin tebliğ tarihinden itibaren en geç otuz gün içinde çalışma meşruhatlı ikamet tezkeresi almak için emniyet makamlarına başvuruda bulunulması zorunludur. Aksi halde çalışma izni geçerlilik kazanmaz.
Ayrıca, mesleki hizmetler kapsamında çalışacak yabancılara akademik ve mesleki yeterlilik ile ilgili işlemleri tamamlanıncaya kadar, ilgili mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla bir yılı geçmemek üzere ön izin verilebilir.
Usulüne uygun olarak yapılan başvurular, belgelerin tam ve eksiksiz olması kaydıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından en geç otuz gün içindesonuçlandırılır.
D) Çalışma İzninin Uzatılması Talebi:
Çalışma izninin uzatılması için, Talep Başvuru Formuna, Yönetmelik ekinde belirtilen belgelerin eklenmesi suretiyle, yabancı veya işvereni tarafından doğrudan ÇSG Bakanlığa yapılır.
Süresi sona ermiş bir çalışma izninin uzatılması için, sürenin bitiminden itibaren en geç 15 gün içinde uzatma başvurusunda bulunulması gerekir. Bu süreden sonra yapılan uzatma başvuruları, ilk defa başvuru yapan yabancılara uygulanan esaslara tabidir.
Çalışma izninin biteceği tarihten geriye doğru en fazla iki aylık sürede olmak kaydıyla, izin süresi sona ermeden de uzatma başvurusunda bulunulabilir.
Çalışma izninin uzatılması halinde, uzatılan çalışma izninin başlangıç tarihi, süresi biten önceki çalışma izninin sona erdiği tarihtir.
Çalışma izni uzatma başvurusu yapan yabancılar, çalışma izin süresinin sona erdiği tarihten itibaren 45 günü geçmemek ve yaptığı işin mahiyeti değişmemek kaydıyla aynı işyeri ve meslekte çalışmaya devam edebilir. Bu yabancılar, işyerinde fiilen çalıştıkları sürece geçerli olmak üzere uzatma başvurusunda bulunduklarına dair Bakanlık tarafından verilen belgeyi taşırlar. Bu belge veriliş tarihinden itibaren 90 gün sonra geçerliğini yitirir. Belgenin geçerli sayılması için, çalışma izni uzatma başvurusuna Bakanlıkça gerekli şerhin yazılması gerekir. Yabancının bu belgeyi taşıdığı süre içerisindeki çalışması, kanuni çalışma olarak kabul edilir ve yabancının, ilgili mercilerin ve işverenin kanuni yükümlülükleri aynı şekilde devam eder.
Çalışma izni uzatma başvurusu bulunanlar, Çalışma Bakanlığınca elektronik ortamda İçişleri Bakanlığına bildirilir.
E) Çalışma İzninin Geçerliliğini Kaybetmesi:
Çalışma izni, geçerlilik süresinin sona ermesi dışında;
1) Yabancının ikamet tezkeresinin herhangi bir nedenle geçersiz hale gelmesi ya da geçerlilik süresinin uzatılmaması,
2) Yabancının pasaportunun veya pasaport yerine geçen belgesinin geçerlilik süresinin uzatılmaması (İçişleri veya Dışişleri Bakanlıklarının uygun görüşlerinin bulunması hali hariç),
3) Yabancının mücbir sebepler dışında aralıksız olarak altı aydan fazla yurt dışında kalması, hallerinde de geçerliliğini kaybeder.
F) Bildirim Yükümlülüğü Ve Cezalar:
Bağımsız çalışan yabancılar, çalışmaya başladıkları tarihten ve çalışmanın bitiminden itibaren en geç 15 gün içerisinde;
Yabancı çalıştıran işverenler, yabancının çalışmaya başladığı tarihten itibaren en geç 15 gün içerisinde;
Çalışma izninin verildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde yabancı işçinin çalışmaya başlamaması halinde bu sürenin bitiminden itibaren veya herhangi bir nedenle hizmet akdinin sona ermesi halinde bu tarihten itibaren en geç 15 gün içerisinde;
durumu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır. Bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde bağımsız çalışan yabancı ile yabancı çalıştıran işverene her bir yabancı için 365,00, Tl., çalışma izni olmaksızın bağımlı çalışan yabancıya 731,00 TL. idarî para cezası verilir.
Çalışma izni bulunmayan yabancıyı çalıştıran işveren veya işveren vekillerine her bir yabancı için 7.325,00 Tl. idarî para cezası verilir. Fiillerin tekrarı halinde idari para cezaları bir kat artırılarak uygulanır. Bu durumda, işveren veya işveren vekili yabancının ve varsa eş ve çocuklarının konaklama giderlerini, ülkelerine dönmeleri için gerekli masrafları ve gerektiğinde sağlık harcamalarını da karşılamak zorundadır.
Bu Kanuna göre verilmiş çalışma izni olmaksızın kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan yabancıya 2.928,00 TL. idarî para cezası verilir ve varsa işyeri veya işyerlerinin Bakanlık bölge müdürlerince kapatılması kararı verilir. Tekrarı hâlinde, idarî para cezası bir kat artırılarak uygulanır.
IV- SONUÇ:
1) Yabancıların Türkiye’de bir işveren yanında veya kendi nam ve hesabına çalışmaya başlamadan önce, 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanuna göre Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan mutlaka çalışma izin belgesini almaları gerekmektedir. Çalışma izin belgesi bulunmayan yabancı işçi çalıştıran işverenler, her bir yabancı işçi için 7.325 Tl. idari para cezası ödemek zorunda kalacaktır. Bu fiilin tekrarı halinde idari para ceza bir kat artırılarak uygulanacaktır.
2) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan çalışma izni alınmak kaydıyla çalıştırılan yabancı uyruklu işçiler, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren isteklerine bakılmaksızın 5510 Sayılı Kanunun 4/a maddesi kapsamında tüm sigorta kollarına tabi olarak sigortalı sayılacak ve SGK’ya bildirilecektir.
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
